بتن کامپوزیتی بسیار مقاوم است که حاصل ترکیب آب با سیمان پرتلند و چندین نوع سنگدانه (همانند ماسه و شن) می باشد. امروزه بتنها در صنعت ساخت و ساز کاربرد زیادی دارند بطوری که به صراحت میتوان گفت بتنها بعد از آب یکی از پر مصرف ترین مصالح در دنیا هستند.
برای مثال بتنها در ساخت سدها، ساختمانهای مسکونی، جادهها، سازههای دریایی، پلها و ... نقش مهمی را ایفا میکنند. همچنین از بتنها در کنترل گرما و کاهش مصرف انرژی در مناطق مسکونی، افزایش ایمنی سازه های مسکونی، ساخت لولههای فاضلاب، طراحی کفپوشها و نمای ساختمان و... نیز استفاده میشود. بتنها برای اولین بار در سال 476 میلادی توسط یونانیها به رسمیت شناخته شدند و امروزه به بخش جدایی ناپذیر از صنعت عمران و ساخت و ساز تبدیل شدهاند.
علت اصلی محبوبیت این ماده در سراسر جهان مقاومت فوق العاده بالای آن در برابر شرایط محیطی است. بعد از مقاومت، مقرون به صرفه بودن این محصول آن را میان مردم محبوب کرده است. علت سوم، کاربردهای بتن میباشد چرا که بتنها را بر اساس نوع کاربری میتوان در شکل های گوناگون ساخت.
بتنها نیز همانند سایر مصالح علاوه بر مزایا، دارای برخی معایب نیز میباشند. برای مثال با اینکه بتن مقاومت فشاری بسیار بالایی در برابر عوامل محیطی دارد اما مقاومت کششی آن بسیار پایین است. همچنین وزن بسیار بالایی دارند و سبب افزایش وزن سازه میشوند به گونهای که ممکن است سازه را تحت خزش قرار دهند. از معایب اصلی بتن میتوان به شکل پذیری ضعیف آن نیز اشاره کرد.
بتنها بر اساس نوع کاربری خود انواع گوناگونی دارند و برای دسته بندی آنها روشهای متعددی جهت ساخت وجود دارد. اما به طور کلی بتنها را بر اساس مصالح به کار رفته، شیوه اختلاط مواد، روش ساخت و نوع کاربرد دسته بندی میکنند. در این مطلب به شرح انواع بتن بر اساس مصالح به کار رفته میپردازیم.
امروزه بتن های مسلح به الیاف شیشه در بازار کار بتن پر کاربرد شدهاند. بتن های مسلح به الیاف شیشه همان بتن های معمولی هستند و ترکیبی مشابه بتن های معمولی دارند با این تفاوت که این بتنها در ترکیبات خود دارای الیاف یا فیبر شیشه میباشند. این الیاف که از مقاومت بالایی در برابر ضربه و حرارت برخوردار میباشند سبب افزایش استحکام بتن در برابر سایش، فرسایش و سایر عوامل محیطی میشوند. الیاف شیشه حاصل ذوب کردن شیشه و سایر ترکیبات شیمیایی هستند که پس از عبور از یک سطح پر روزنه که قطر آنها بین 3 تا 25 میکرومتر است تشکیل میشوند.
برای ساخت و تشکیل بتنهای مسلح به الیاف شیشه معمولا از دو روش استفاده میشود. در روش اول الیاف شیشهای به شکل مرحلهای به میکس بتن افزوده میشوند در روش دوم نیز با استفاده از اسپری، الیاف به سطح بتن پاشیده میشوند که روش اول بهتر و اصولی تر میباشد.
بتن آماده از انواع بتن است که معمولا در پروژه هایی مورد استفاده قرار میگیرد که در محل کارگاه امکان تولید بتن وجود نداشته باشد. بنابراین این بتن ها به صورت آماده در کارخانه تولید شده و به محل کارگاه انتقال مییابند به عبارت دیگر بتن های آماده همان بتن های معمولی هستند که در کارخانه ساخت و تولید شده و در نهایت به محل مورد نظر برای استفاده انتقال مییابند. منظور از استاندارد بودن بتن یعنی بتن تولید شده در کارخانه باید کلیه فاکتورهای یک بتن استاندارد را داشته باشد و تمام قوانین تولید بتن در ساخت آن رعایت شود.
علت این اصرار افزایش روز افزون بتن های فاقد استاندارد میباشد که سبب شده سازه های زیادی در مواجهه با عوامل طبیعی همچون زلزله آسیب های فراوانی ببینند. در این بتنها استفاده از شن و ماسه و سیمان مناسب، از اهمیت زیادی برخوردار است که این امر سبب افزایش طول عمر ساختمان و در نتیجه کاهش هزینههای اضافی میشود.
بتن اکسپوز در سطح از انواع بتن است که امروزه بخش زیادی از طراحی داخل ساختمان را پوشش داده است. در واقع این بتن به سطحی گفته می شود که هنگام تولید با پوسته قالب تماس داشتند. نام دیگر این بتن، بتن نما یا بتن نمایان است که با تغییر در ساختار بتن به وجود آمده و امروزه در بازار کار بتنها محبوبیت زیادی کسب کرده است. این نوع بتن در برابر عوامل محیطی همانند لغزش و هرنوع آب و هوایی مقاوم بوده و همچنین میتوان گفت در مقایسه با سایر پوششهای سطح از قیمت مناسبی برخوردار میباشد.
همچنین از قابلیت های مهم این بتن ها میتوان به امکان استفاده از طرح ها و رنگ ها در ساختار بتن اشاره کرد که سبب افزایش زیبایی و محبوبیت بیشتر این نوع بتن میشود. این نوع بتن با پنل های بتنی پیش ساخته در ابعاد و سایز های مختلف تولید شده و در طراحی داخلی ساختمان به کار میروند. بتن اکسپوز برای اولین بار در سال 1892 میلادی در آمریکا توسط یک مرد فرانسوی کشف شد.
کلمه اسپیسر در لغت لاتین به معنی فاصله گذار است. اسپیسرهای پلاستیکی بتن نیز برای ایجاد فاصله و رعایت پوشش میلگردها در سازه های مسلح مانند دال ها و دیوارها استفاده میشوند. اسپیسر ها علاوه بر بالا بردن کیفیت سازه ها به افزایش سرعت اجرای عملیات ساختمانی نیز کمک میکنند.
این قطعه، قطعهای فنی در بتن میباشد که برای ایجاد فاصله بین بتن و میلگرد به کار میرود. گاهی این قطعه، فاصله بین دو میلگرد را حفظ میکند و گاهی از برخی اسپیسرها برای ایجاد فاصله در فوندانسیون و بین خاموت و قالب بتن استفاده میشوند. اسپیسر های بتنی انواع گوناگونی دارند از جمله پلاستیکی، کفی، هارد فیکس، ماکس فیکس، مینی فیکس، یوفیکس، دابل فیکس، ساید فیکس و دیواری. همچنین از کاردبردهای مهم این اسپیسرها میتوان به بالا بردن کیفیت سازه و کاور و پوشش میلگرد نیز اشاره کرد.
کفپوش بتنی قطعه پیش ساخته بتنی با روکش پودر بتن سخت است که مقاومت سایشی بسیار بالایی در برابر عوامل محیطی دارد. این کفپوش ها به علت مزایای فوق العاده زیاد و روش تولید استاندارد به عنوان مناسب ترین نوع کفپوش برای محیط هایی نظیر پیادهروها ومعابر پرتردد شناخته میشوند. از این کفپوش ها در کف معابری که تردد در آنها زیاد است و نیاز است که استحکام کفپوش در این معابر زیاد باشد استفاده میشود.
همچنین این کفپوش ها در برابر عواملی مانند زلزله، فرسایش و آب بسیار مقاوم بوده و قابل استفاده در کف ارگان های دولتی نیز میباشند. ماهیت این کفپوش ها سخت و زمخت است اما درعوض میتوان از طرحها و رنگها در ترکیبات آنها به منظور افزایش زیبایی استفاده کرد.
بتن های نیوجرسی قطعات بتنی یا پلاستیکی هستند که برای جداسازی معابر و راه ها مورد استفاده قرار میگیرند و برعکس تمام بتن های ذکر شده هیچ کاربردی در صنعت ساخت و ساز ندارند. این بلوکها به میزان قابل توجهی میزان خسارت های مالی و جانی ناشی از تصادفها را کاهش میدهند.
علت نامگذاری این بلوک ها این است که برای اولین بار از بتن های نیوجرسی در ایالت نیوجرسی ایالت متحده آمریکا استفاده شد و از سال 1375 این بتن ها به طور رسمی وارد ایران شده و مورد استفاده قرار گرفته است. این بتن ها ترکیباتی همانند بتن های معمولی دارند با این تفاوت که در ساختار این بتن ها از میلگرد نیز استفاده میشود. بتنهای نیوجرسی معمولا در ابعاد گوناگونی ساخته میشوند اما اکثر این بتن ها در طول های 150 و 400 و یا 600 مورد استفاده قرار میگیرند.
یکی از جدید ترین انواع بتن که امروزه کاربرد های زیادی دارد بتن غلتکی میباشد. این بتن به عنوان رویه بتنی در روسازی و یا بعنوان مصالح در سد سازی مورد استفاده قرار میگیرد. یکی از ویژگیهای منحصر به فرد این بتن اسلامپ خیلی پایین آن در حالت تازه است که این ویژگی سبب استحکام زیاد و دسترسی به ویژگی های جدیدی از بتن میشود.
این بتن برای اولین بار در سال 1970 میلادی در صنعت الوارسازی کانادا کشف و استفاده شد. این بتن همانند بتن معمولی ساخته میشود و ترکیبی مشابه سایر بتن ها دارد با این تفاوت که درصد مواد مصرفی همانند ماسه و سیمان و ... با بتن معمولی متفاوت است. از این بتن ها در ساخت سد، خیابان، بزرگراه، تقاطع ها، شانه جاده، مراکز اسقاط، پارکینگ و... استفاده میشود.
جدول بتن های ماشینی که امروزه کاربرد های زیادی در معابر و راه ها پیدا کردهاند برای جداسازی سطوح دارای ترافیک و یا جداسازی نهرها، کانال ها، فضای سبز و ... به کار میروند. توسعه معابر، خیابان ها و بزرگ راه ها و همچنین تعمیر و جایگزینی جداول بتنی که به دلایل مختلف دچار آسیب میشوند سبب شده سالیانه مبلغ زیادی به این امر اختصاص داده شود. این جدول های سنتی و دستی در مواجهه با املاح و سیکل های یخبندان بسیار آسیب پذیر بوده و عمدتا خمیره و وجود خارجی آنها در کمتر از سه سال متلاشی میشود.
به همین دلیل امروزه با استفاده از روش های نوین بتن سازی به ساخت این جدول ها پرداخته میشود. جدول های حاصل از روش نوین دارای مقاومت بسیار بالایی در برابر عوامل محیطی نظیر رطوبت و املاح بوده و مقرون به صرفه تر از روش های قدیمی است. این جدول ها ترکیباتی همانند بتن های معمولی دارند و در اصل یک بتن معمولی با ابعاد کوچک می باشند.
بتن ها در سال های اولیه به صورت دستی ساخته میشدند و از مقاومت زیادی در برابر برخی عوامل برخوردار بودند با اینحال عمر کمی داشتند چرا که به صورت استاندارد تولید نمیشدند و در مقایسه با بتن های امروزی هم مقاومت کمی داشتند. تقریبا از سال 1375 که دستگاه های ساخت بتن وارد ایران شدند صنعت بتن سازی با تحول عظیمی رو به رو شد.
از آن پس بتن ها با ماشین ساخته شده و کاملا استاندارد بودند. بتن های ماشینی در واقع همان بتن های معمولی هستند که به روش استاندارد و صحیح با ماشین ساخته شده و دارای طول عمر و مقاومت فوقالعاده زیادی در برابر عوامل محیطی هستند. در ساخت این بتن ها تمام ترکیبات به اندازه درست و به صورت استاندارد استفاده شده و در نهایت بتن استاندارد تولید شده و مورد استفاده قرار میگیرد.
بتن های ضد سایش که نوع جدیدی از بتن های مقاوم هستند امروزه در بازار کار بتن اسم و شهرت زیادی کسب کردهاند این بتن ها به وسیله پودری به نام ژل میکروسیلیس مقاوم شده و قابل استفاده در هر شرایط آب و هوایی می باشند. بتن های ضد سایش گروهی از بتن ها و کفپوش های مقاوم در برابر سایش هستند که ترکیبی به نام پودر سایش یا پودر سخت کننده بتن به ترکیب بتن های معمولی افزوده شده وسبب افزایش مقاومت بتن در برابر سایش و فرسایش می شود.
ژل میکروسیلیس همان پودر سخت کننده بتن است و سبب میشود بتن در برابر آسیب های فیزیکی و شیمیایی محیطی استحکام بالایی داشته باشد. بنابراین به صراحت میتوان گفت که استفاده از بتن های ضد سایش عمر و استحام سازه را افزایش میدهد و احتمال خرابی و هرگونه آسیب دیدگی را به صفر میرساند. همچنین از این پودر برای ایجاد بتن با سطح یکدست، صیقلی و با مقاومت مکانیکی بالا استفاده میشود. این پودر معمولا به صورت پاشش پودر خشک به سطح مورد استفاده قرار میگیرد.
بتن های نسوز یا بتن های دیرگداز که امروزه بسیار محبوبیت کسب کردهاند و در بازار کار بتن بسیار پرکاربرد هستند. به بتن های ساخته شده از سیمان سیلیکاتی گفته میشوند. این بتن ها در برابر حرارت مقاومت بسیار بالایی دارند و تا دمای 500 درجه سانتی گراد میتوانند شکل خود را حفظ کرده و در برابر حرارت مقاومت کنند. بتنهای دیرگداز دارای ترکیبات دیرگدازی میباشند که همچون بتن های ساختمانی با آب ترکیب شده و سپس سخت میشوند و انواع آن شامل پاشیدنی، ریختنی، ویبره شونده و متخلخل می باشد.
این بتن ها وابستگی زیادی به نسبت آب اختلاط دارند هر چه آب در بتن افزایش یابد، کارپذیری آن بیشتر و استحکام آن کمتر میشود. استحکام بتون نسوز در دمای 1000-1100 به دلیل دهیدارته شدن فاز های کلسیم آلومینا کاهش یابد.
همانطور که اشاره شد، بتن مادهای است که به دلیل دوام و مقاومت بالا شناخته شده است، یکی از ترکیبات موجود در بتن، سنگدانه است. اما سنگدانه ها نیز انواع متفاوتی دارند (شن، ماسه، دانه های فلزی و غیره) و لازم است تا با توجه به خواص آن ها مورد استفاده قرار بگیرند. بتن را بر اساس نوع و وزن مصالح موجود در آن، می توان به سه طبقه سبک، معمولی و سنگین تقسیم کرد. بتن های سنگین وزن برای اولین بار در دهه های 50 و 1960 با مقیاسی گسترده ظاهر شدند و به موازات رشد صنایع انرژی هستهای در انگلستان و ایالات متحده مورد استفاده قرار گرفتند.
از تفاوت های مهم خواص بتن معمولی و بتن سنگین، استفاده از دانه های فلزی به جای شن و ماسه میباشد. فرایند تولید بتن چگال، با بتن معمولی یکسان میباشد، این در صورتی است که در فرایند تولید بتن سنگین، با توجه به نوع استفاده، از دانه های فلزی متفاوتی استفاده میشود.
این بتن مقاومت بالایی در برابر نفوذ آب یا سایر مایعات داشته و همچنین سبب افزایش طول عمر سازه های بتنی که در مجاورت آب هستند میشود. قابل ذکر است بتن آب بند احتمال آسیب دیدن سازه ها را تا حد زیادی کم می کند. همچنین این بتن در مقابل رطوبت مقاوم بوده و از نشت و نم زدگی سازه بتنی جلوگیری میکند. شایان ذکر است که استفاده از این بتن برای دوام سازه بتنی و جلوگیری از نفوذ آب به درون سازه هایی که در مجاورت آب هستند مثل تونل ها، معادن، مخازن آب و فاضلاب، سدها، سازه های زیرزمینی و… از اهمیت بالایی برخوردار است.
همچنین برای جلوگیری از نشت آب در ترازهای زیرزمینی استفاده میشود. بتن آب بند از نفوذ آب و رطوبت به داخل بتن جلوگیری می کند برای حفاظت بتن در مقابل نفوذ آب و رطوبت به داخل آن از روش های مختلفی استفاده می شود که عبارتند از:
بتن ساخته شده از سیمان هیدرولیکی، آب، شن و ماسه و الیاف بتن مجزا، بتن الیافی نامیده میشود. در بتنهای الیافی، مانند بتن معمولی، میتوان از پوزولانها و دیگر افزودنیهای بتن استفاده کرد. الیاف در شکلها و اندازههای متفاوت و از جنس فولاد، خمیری، شیشه و مواد طبیعی مورد استفاده قرار میگیرد.
با این وجود در بیشتر اعضای سازهای و غیر سازهای الیاف فولادی بیشتر از انواع دیگر الیاف استفاده میشود. در بتن الیافی انتقال تنش ها به الیاف از طریق برش محیطی و مقاومت چسبندگی یا درون سطحی (در صورت آجدار بودن رویه الیاف) صورت می پذیرد. تا زمانی که ماتریس بتن ترک نخورده باشد، تنش کششی بین ماتریس و الیاف تقسیم می شود. اما پس از ایجاد ترک تمام تنش به الیاف انتقال می یابد. به طور کلی هرچه سطح تماس الیاف و بتن بیشتر باشد، بازدهی آن افزایش می یابد.
از این رو غالبا الیاف با سطح مقطع گرد و قطر کوچک بازدهی بیشتری نسبت به الیاف با سطح مقطع گرد و قطر بزرگ دارد. شایان ذکر است که این الیاف پیش از بتن ریزی به درون تراک میکسر ریخته شده و با سایر مصالح مخلوط می شود. عملیات اختلاط باید حداقل به مدت ۵ دقیقه ادامه یابد.
بتن رنگی جایگزین دائمی و مقرون به صرفهای برای پوشش های سطح تزئینی فراهم می کند و باعث ایجاد رنگ و بافت در طیف وسیعی از سازه ها می شود. از مسیرهای پیاده روی، کفپوش ها و نماها گرفته تا پارک های اسکیت و مراکز خرید. میتوان گفت که بتن رنگی نیز نوعی بتن است که برای تهیه آن از رنگ دانه های طبیعی موجود در طبیعت که دارای پایداری در رنگ هستند و همچنین مقاوم در محیط های قلیایی میباشند استفاده میشود.
برای ارزیابی ماندگاری رنگ، در بتن های رنگی دو آزمایش مهم به نام های بوشنر و بونجن انجام میشود که در آن ماندگاری این رنگ ها تا 25 سال تخمین زده شده است. این آزمایش و آزمایشاتی از این قبیل باعث اطمینان تولید کنندگان این نوع بتن ها شده است.
در چند سال گذشته، این بتنها به طور فزایندهای برای انواع کف ها انتخاب شده است. محدوده بتن رنگی می تواند یک بعد کاملا جدید به پروژه شما اضافه کند. بتن رنگی می تواند در هر کجا که بتن معمولی مشخص شده باشد مورد استفاده قرار گیرد و میتواند متناسب با رنگ منطقه اطراف باشد یا به پروژه شما کمک کند تا از سایر پروژه ها برجسته شود.
بتن های پلیمری که از انواع بتن ها هستند به تازگی کشف شده و مورد استفاده قرار میگیرند این بتن ها به دلیل کاربرد های زیادی که دارند توانستند توجه بسیاری از افراد را به خود جلب کنند در بتن پلیمری از یک پلیمر به عنوان ماده چسبنده به جای سیمان استفاده می شود. انواع بتن های پلیمری را می توان به سه دسته زیر تقسیم کرد.
بتن پلیمری (PC) که از پلیمریزاسیون (بسپارش) مخلوطی از مونومر و سنگدانه ها تشکیل میشود و در آن هیچ نوع دیگری از مصالح چسبنده وجود ندارد. بتن اصلاح شده با لاتکس (LMC) ، که به بتن پلیمری با سیمان پرتلند (PPCC) نیز موسوم است و همان بتن با سیمان پرتلند معمولی است که معمولا از جایگزین کردن یک لاتکس (امولسیون پلیمر) به جای بخشی از آب بتن ساخته میشود. بتن با پلیمر تزریقی (PIC) که از طریق تزریق کردن یا نفوذ دادن مونومر به درون بتن با سیمان پرتلند سخت شده و متعاقب آن پلیمریزاسیون مونومر در محل تولید میشود.
منظور از شاتکریت عبور بتن یا ملات از طریق شلنگهای ویژه با استفاده از هوای فشرده و با سرعت زیاد به منظور پاشیدن آن به سطح مورد نظر است. با پیشرفت صنعت و تولید دستگاههای متنوع از جمله کمپرسورهای قوی، شلنگهایی با فشار بالا و ابزارهای پرتابی لازم برای این ایده که بتواند بتن را بافشار بالا بر روی سطوح مورد نظر پرتاب کند شکل گرفت. از آن برای پر کردن منافذ و سوراخها و حفرههای موجود در سطوح و رسیدن به سطحی صاف و یکدست با سرعت بالا و سهولت بیشتر استفاده شد.
مطالعه و پیشرفت در تکنولوژی بتن این امکان را میسر ساخت تا برخی از مشکلات اولیه اجرای این متد با استفاده از انواع افزودنی بتن که منجر به افزایش چسبندگی لازم بتن و گیرش سریع بتن و در عین حال ممانعت از گرفتگی لولهها و وقفه در کار میشد، برطرف شود. به این ترتیب اجرای بتن شاتکریت بر روی سطوح با سرعت و کارایی زیاد و امکان پوشش یکنواخت و مقاوم بتن، بر روی سطوح مختلف، باکیفیت بالا و وسعت زیاد میسر گردد. این شیوه دهها سال است در پروژههای مختلف عمرانی نقش موثری دارد.